Cmentarz Żydowski
Brama główna
Historia
W 1902 roku Żydzi w Jabłonkowie założyli stowarzyszenie modlitewne. Później w 1908 roku kupili również pole przylegające od strony wschodniej do nowego katolickiego cmentarza na „Kwitowskim polu“, pod wzgórzem zwanym Witaliszów, które oficjalnie zmienili na cmentarz żydowski – tzw. kirkut. W północnej części cmentarza, w kierunku miasta, wybudowali „ohel“ – z hebr. namiot. Chodziło o murowany budynek przeznaczony do obrzędów przedpogrzebowych. Budynek stoi nadal, jednak z biegiem czasu zmienił swoje przeznaczenie oraz wygląd.
Pierwotny wygląd kostnicy
Ohel z pierwotnym murem zimą
Nagrobek, tzw. macewę, Żydzi nazywają również „eben zichron“, tzn. „kamień wspomnień“ i to dlatego, że na macewach, zwłaszcza tych starszych, znajdują się informacje również o tym, jakim człowiekiem był zmarły. W porównaniu do nagrobków na chrześcijańskich cmentarzach w naszym regionie macewy umieszczane były przed grobem. To wynika z faktu, że nagrobek zamykał grób. Zwłaszcza w wypadku grobów w Izraelu znajdujących się w jaskiniach jest taka funkcja kamienia oczywista.
Nagrobki żydowskie – macewy
Żydowscy mieszkańcy należeli do zamożniejszej warstwy społecznej. Rozmawiali ze sobą po niemiecku. Pomimo że tworzyli odrębne społeczeństwo oparte na tradycjach religii i kultury żydowskiej, żyli w stałej symbiozie z pozostałymi mieszkańcami miasta Ostatni wielki pogrzeb żydowski, w którym uczestniczył również ówczesny rabin, odbył się przed II wojną światową, kiedy zmarł kupiec Emanuell Fränkel.
Górna część i podstawa macewy „Mina Haber“. Podstawa stale oznacza pierwotny grób, ale górna część macewy została podczas rekonstrukcji umieszczona nie na swej podstawie.
Kiedy do Jabłonkowa zaczęły dochodzić wieści o prześladowaniach Żydów w Niemczech i o zbliżającej się wojnie, tylko nieliczni miejscowi Żydzi emigrowali do Palestyny. Reszta została i 1 września 1939 roku stała się świadkiem inwazji wojsk niemieckich do Jabłonkowa. Niemal wszyscy podzielili los Żydów z całej zajętej Europy, zginęli w niemieckich obozach koncentracyjnych.
Atmosfera zimowa na cmentarzu
Pod koniec wojny na cmentarzu żydowskim doszło do tragedii. 13 kwietnia 1945 roku Niemcy zamordowali tam 12 mieszkańców z sąsiednich polskich wiosek Istebnej, Jaworzynki i Koniakowa. Również został tam zabity radziecki żołnierz, skazany za nieposłuszeństwo przez swoich dowódców.
Dla upamiętnienia zabitych: czterech kobiet i ośmiu mężczyzn w wieku od 22 do 57 lat, obywatele tych polskich wiosek umieścili tablicę pamiątkową w miejscu egzekucji.
Opustoszały cmentarz po wojnie uległ degradacji. W okresie komunizmu został kirkut prawie całkowicie zniszczony. Dziesiątki cennych marmurowych macew skradziono czy zniszczono.
Okres po 1990 roku przyniósł nowe zainteresowanie zdewastowanym i zarośniętym jabłonkowskim cmentarzem żydowskim. Odezwała się gmina żydowska z Ostrawy, której prezes zapewnił ponowne ustawienie i osadzenie w betonie pozostałych macew. W 2006 roku miasto Jabłonków wybudowało nowy płot wokół cmentarza oraz bramę wejściową w kształcie świecznika chanukowego. Jabłonkowski kirkut ma obecnie 26 częściowo lub całkowicie zachowany macew.
Oficjalne strony internetowe miasta Jabłonków
Źródło:
[1] BYRTUS, Josef. ŽIDÉ V JABLUNKOVĚ. Nakladatelství Beskydy. Český Těšín: FINIDR s. r. o., 2009, 192 s. ISBN 978-80-904165-4-3.
[2] Město JABLUNKOV – Jablunkovské informační centrum. Stezka historií Jablunkova / Ścieżka historycznym Jabłonkowem. VALAŠSKÉ KRÁLOVSTVÍ, s. r. o., 2012, 21 s.
[3] eHutník. In: Deska připomíná oběti války [online]. 2015 [cit. 2016-03-21]. Dostupné z: http://ehutnik.cz/deska-pripomina-obeti-valky-10-cz1376.html.
[4] Soukromý fotoarchív pana Josefa BYRTUSE.
[5] Fotoarchiv města JABLUNKOV